2020 yılından bu yana ANNIE ve NOVA nötrino deneylerinde çalışmalarını aralıksız sürdüren Erciyes Üniversitesi Nötrino Araştırma Grubu’nun, Fermilab ve CERN laboratuvarlarının ortaklığında ABD’de kurulan dünyanın en büyük Nötrino deneyi olacak olan DUNE deneyine proje başvurusu kabul edildi. Proje hakkında açıklama yapan ERÜ Rektörü Prof. Dr. Mustafa Çalış, proje kapsamında Uluslararası Nötrino Deneylerinin Türkiye’deki ilk Kontrol Merkezi’nin ERÜ’de kurulacağını söyledi.
Mehmet UZEL (KAYSERİ İGFA)
Kayseri Erciyesi Üniversitesi (ERÜ) Rektörü Prof. Dr. Mustafa Çalış, konu ile ilgili yaptığı açıklamada ERÜ olarak, “Yaklaşık 4 milyar Dolar bütçeli büyük bir deneye ERÜ olarak resmî katılım gerçekleştirdiklerini” söyledi.
Rektör Çalış, “ABD’de bulunan ve dünyanın en büyük ikinci hızlandırıcı laboratuvarı olan Fermilab ile ikili işbirliği kapsamında, üniversitemiz araştırmacılarından Dr. Öğr. Üyesi Emrah Tıraş ve araştırma ekibi uluslararası ANNIE ve NOVA nötrino deneylerinde 2020 yılından beri çalışmalarını aktif bir şekilde sürdürmektedirler. Geçtiğimiz günlerde ise Fermilab ve CERN laboratuvarlarının ortaklığında ABD de kurulan ve dünyanın en büyük Nötrino deneyi olan DUNE deneyine yaptığımız proje başvurusu kabul edildi ve bu 3-4 Milyar Dolar bütçeli büyük deneye Erciyes Üniversitesi olarak resmî katılımı gerçekleştirmiş bulunmaktayız” dedi.
ABD’de Enerji Bakanlığı (DOE) tarafından desteklenen, University of California, Berkeley de kurulan ve yeni dedektör teknolojileri Ar-Ge projesi olan EOS deneyine de resmi olarak katıldıklarının altını çizen Rektör Çalış, uluslararası nötrino deneylerinin Türkiye’deki ilk kontrol Merkezi’nin ERÜ’de kurulacağına dikkat çekti.
Rektör Çalış, şunları kaydetti: “Ülkemizde henüz ticari üretimi olmayan, endüstriyel çalışmalardan sağlık ve yaşam bilimleri uygulama alanlarına kadar çok geniş kullanımı olan parçacık dedektör ve hızlandırıcı teknolojileri ile ilgili bilgi transferi bu iş birliği ile geliştirilmiş çalışmalar sayesinde ülkemize kazandırılmaya devam edecektir. Bu projelerde teknolojik kazanımların yanı sıra temel ve mühendislik bilimleri alanında nitelikli insan kaynağı yetiştirilmektedir. Üniversite olarak gerek geliştirilen dedektör teknolojileri sayesinde gerekse de bu araştırma altyapısında yetişen gençlerimiz vasıtasıyla ülkemizin yüksek teknoloji üreten ve ihraç eden bir ülke olma hedeflerine katkı sağlamaya devam edeceğiz. Geliştirilen bu iş birlikleri sayesinde üniversitemiz Araştırma Merkezleri ve Laboratuvarları binasında uluslararası nötrino deneylerinin Türkiye’deki ilk kontrol merkezi kurulmaktadır. Bu kontrol merkezinin yanı sıra kurulumu devam eden dedektör Ar-Ge ile büyük veri analiz laboratuvarlarında uluslararası deneylerin takibi ve büyük veri analizleri yapılarak ülkemize bilgi ve teknoloji transferi sağlanacaktır.”
Projede emeği geçenlere teşekkür eden Rektör Çalış, “Araştırmacımız Dr. Emrah Tıraş’a ve ekibine; ülkemize ve üniversitemize yaptığı katkılar için teşekkür ederiz. Ayrıca Erciyes Üniversitemizin projesini kabul ederek; bu büyük organizasyonda yer almamızı sağlayan Fermilab ve Berkeley kurumlarına; DUNE ve EOS deneylerinin yöneticilerine de verdikleri desteklerden dolayı teşekkür ederiz” diye konuştu.
Rektör Çalış’ın ardından söz alan ERÜ Fen Fakültesi, Fizik Bölümü Öğretim Üyesi olan Dr. Emrah Tıraş da projeye desteklerinden dolayı Rektör Prof. Dr. Mustafa Çalış ve ERÜ Yönetimine teşekkür etti.
ERÜ’de kurulacak olan Nötrino Deneyinin Kontrol Odası hakkında bilgiler veren Tıraş, sözlerini şöyle sürdürdü: “Nötrino çalışmaları çok önemli çünkü nötrinolar evrende en bol miktarda bulunan kütleli parçacıklardır ve bugüne kadar bizim yüksek enerji fiziği ve parçacık fiziğindeki diğer parçacıklardan ayrılan özelliği şudur; evrendeki bütün atom altı parçacıkları ve dört temel kuvveti ve etkileşimlerini açıklayan Standart Modele uymayan parçacıklardır. Çok zayıf etkileşim yaptıkları için de kaynakları hakkında aslında bize çok ciddi bilgi getirirler. Güneşteki nükleer tepkimeler, yıldızlardaki nükleer tepkimeler, süpernova patlamaları ve dünyadaki nükleer reaktörlerden küresel şekilde yayılan bu nötrinolar; hem reaktörlerin içerisinde gerçekleşen tepkimeler hem de uzaydaki nükleer tepkimeler hakkında bize ciddi anlamda bilgi taşımaktadırlar. Bu nötrino parçacıklarının özelliklerini daha iyi anlayabilmek ve bu nötrino parçacıklarının ilerleyen zamanlarda farklı alanlarda kullanılabilmeleri için şu anda yapmış olduğumuz uluslararası işbirlikleri ile nötrino çalışmalarına devam ediyoruz.”
2020 yılının Kasım ayından bu yana dünyanın en büyük ikinci hızlandırıcı laboratuvarı olarak bilinen Fermilab’da bulunan uluslararası ANNIE ve NOvA Nötrino deneylerinde aktif araştırma grubu olarak çalıştıklarına dikkat çeken Tıraş, şunları kaydetti:
“Geçtiğimiz günlerde de yine Fermilab’da CERN işbirliği ile kurulan DUNE Nötrino Deneyine olan proje önerimiz kabul edildi ve şu anda Türkiye’den bu deneyin aktif üyelerinden birisiyiz. Buna ek olarak ise University of California Berkeley’de kurulan EOS Deneyi’ne de resmi katılım gerçekleştirdik. EOS deneyi gelecekte kurulması planlanan daha büyük çaplı (su bazlı sıvı sintilatör) nötrino deneylerinin bir ArGe projesi olup ABD Enerji Bakanlığı tarafından desteklenmektedir. Şu anda üniversitemizde kurulumu devam eden Uluslararası Nötrino Kontrol Merkezimiz ve buna ek olarak Dedektör Ar-Ge ve Büyük Veri Analiz Laboratuvarlarımız ile bu uluslararası deneylerin hem 7/24 kontrollerini gerçekleştirebileceğiz hem de veri analizi ile simülasyon çalışmalarını üniversitemizde devam ettirebileceğiz. Bu sadece üniversitemizdeki temel bilim ve mühendislik araştırmacıları için değil, aynı zamanda Türkiye’nin farklı üniversitelerinden üniversitemize gelip bu araştırmalara katılım sağlayacak ülkemiz araştırmacıları için de bir merkez olacaktır. Bundan dolayı hem lisans hem de lisansüstü öğrencilerin yazılım ve donanım alanlarında kendilerini geliştirmeleri ve uluslararası deneylerde aktif bir şekilde yer almaları için önemli bir merkez haline gelecektir.”
